GENCEK ATASÖZLERİ / KENÇEKÇE ATASAV'LARI

Abdal iş işlese gendi evinde işler

Abdal dilene dilene, bey göllene göllene

Abdal ata bindim bey oldum sanmış

Abdes alırıka guş gibi, namaz gılarıka daş gibi

Acele işe şeytan garışır

Acı soğanın zararı gabına olur

Aç köpek hurun yalar

Aç toyuk gendini buğdey bazarında zanneder

Adam sandım eşşeği, gaba yazdım döşşeği

Adamın güççüğü, harmanın böyüğü sevilir

Adamın eyisi hararda belli olur

Adın çıkacağına canıng çıksın

Ağ ağça gara gün uçundur

Ağaca güvenme çürür, insana güvenme ölür

Ağaç özünden yiğit sözünden belli olur

Ağır daş, yerinde hoş

Ağır yürüdüm ölü gelin oldum, hızlı yürüdüm deli gelin oldum

Ağşam buludu gızardı mı öküzünü yemle; zabah buludu gızardı mı tazını çulla!

Ağşam erken yat, zabah erken galk

Akça gökçe vurullar yamayı, yitiriller bulamazlar anayı

Ak goyunu gören, içi dolu yağ sanırımış

Ak göz götürmez (Mallara nazar değince söylenir)

Akdır, gayretin güder (Ayranı sulandırınca söylenir)

Akılı akıla usmak ahmaklıkdır

Akıl olmayınca ne yapsın sakal? Gayılı dağlara aşıran çakal. Gör bakalım hüslük, gayış ne çeker

Aklıma gelen başıma gelir

Akrep akrabadan doğar

Ala garda, boz dumanda yola mı çıkılır?

Alınıla girdiğin evden salınıla çık! (Gelin öğüdü)

Allah bir, yol ikidir (Cennet, Cehennem)

Allah’dan umud kesilmez

Allah, öğsüz goduğu kulunu padişah yapar

Altından ele gümüş gaşık, gümüşden ele altı gaşık ister

Anandan evvel ahıra girme (Mecliste büyüklerinden evvel lafa girme)

Anca barabar, ganca barabar

Anamın oğlu var beni neylesin, anamın gızı var gönül eylesin

Ana rahminden geldim bu bazara, üç beş metre kefin aldım gidiyon mezara

Apdal biceğiz olsa, yağlı övmeş ile beslerin

Arap eli öpmeyile dudak gararmaz

Arif isen ağna, eşşek isen diğne

Artık aş, ya garın ağrıdır ya baş

Asılı kökden, bekmezi küpden olmalı

Aşşağı tükürürün sakal, yokarı tükürürün bıyık

Aşağı Bağdat ırak olmaz

At gibi git, it gibi gel

At ayıbıyla satılır

At buldum meydan bulamadım, meydan buldum at bulamadım

At dediğin eşşek çıkar, eşşek dediğin at çıkar

Ataş olsan cürmün gadar yer yakarsın

Ataş yanmayan yerden duman çıkmaz

Atın ölümü arpadan olsun

Atı at yanına dakma huy gapar, huy gapmazsa tüy gapar

Atlar gelir şakır şukur, benim babam neden fakir?

Ava geden avlanır

Avcı, bekçiyi yener

Avcı, kırk gün daban eti, bir gün av eti yermiş

Avradı ölene var, gıymatı bilene var

Avrat ölüsü, yorgan yenisi

Avrat vardır arpa unundan aş yapar, avrat vardır hazırını keş yapar

Avrılın arpası, mardın görpesi (nisandan sonra arpa ekilmez)

Ay yenilendimi aya bak

Aya bak ay gibi olsun, güne bak gün gibi olsun

Ayda gelen allı doğan da, günde gelen acı soğan (ayda yılda görünen kişi kıymetli olur)

Az yaşa çok yaşa, akıbet gelir başa

Azı bilmeyen, çoğu bilmez

Azı çocuğa, çoğu ere gösterme (Çocuk azı görse fazlasını ister, koca çoğu görse nerden buldun der)

Bağa bak üzüm olsun, yemeğe yüzün olsun!

Baş başa bağlı, baş şeriata

Bel başının otu, bel dibinden belli olur

Ben gazandım, kim gölenise gölensin

Ben geldim gelin görmeye, gelin getmiş çalı dermeye

Besle gargayı, oysun gözünü

Böyük nişlerse güçcük de onu işler

Bilmeyene havadakı buludda yükümüş

Bin yaddan bir tanıdık yeğdir

Bir ağaçtan hem kaba olur, hem kürek

Bir at kırk yıl kişnemez (Gençliğinde kişner)

Bir el başda, iki el işde

Bir içim gahvesi yok, eyreni yok içmeye, tahtıravanla gider sıçmaya

Bir gece tasasız yatsam, o gece gonşum avradın boşar

Bir gece gına, yedi gece düne

Bir gişinin azığı, iki gişiyi aç gorumuş

Bir sülale kırk yıl ileriye doğru gederimiş, kırk yılda geriye doğru gederimiş

Bir şahan olduğu gayanın guşunu görür

Bir yunurum hamırın varısa, erbabına yunurt

Biz eşşek oldukdan sonra semer vuran çoğ olur

Boş torbaya gafanı sokma! (Her lafa karışma)

Böğürtlen yayıldım  bağ oldum sanmış

Böyle beter görmedim, yanağı tüter görmedim. Müseviri goyup da paçasını üten görmedim

Böyükler önünden geçilmez

Bu dünyada dost gazan! Düşmanı ananda doğurur

Bu dünyada ne zenginlik, ne gözellik, ne de gençlik bakidir

Bucağa oturması var amma ocağa çıra vurması da var

Bulan bulgur gaynadır, bulamayın g.tünü oynadır

Bunca oğlandan bunca gızdan, haber alsın alan bizden

Can çıkmayışla huy çıkmaz

Cel (başdaki) buyurmayunca cellet (cellat) asılmazımış

Çağla derin gahpe gönül çağlamaz, elin yavrıları gönül eğlemez

Çalış çalış, elim hamır garnım aç

Çebicin keli, mıyarın gözünden içerimiş

Çatal gazık yere geçmez

Çingir ayaz, çat bulut

Çocukla oduna gidersen; gendi eşşeği yıkarda ağlar, senin eşşek yıkarsa güler

Çok döğme arsız olur, aç goma hırsız olur

Çok laf yalansız olmaz, çok para haramsız olmaz

Çok yeyen garnım ağrır der, az yeyen görmedim der

Çok yeyen çok içen olur helak, az yeyen az içen olur melek

Çok gülen çok ağlar

Çokla gitme yola, başına bulursun bela!

Dalbızlanan dala gonar, yağır başlı (ayran gönüllü) yara gonar

Dağı dağ sanma, dan diye salma!

Daşıla gelene aşıla var

Davarda öğecin olmadığı yerde, çanı köpeğe dakarlar

Davıl dengi dengine vurur

Davşan dağa darılmış da, dağın umurunda olmamış

Değirmene varan un üyüdür de, evde duran nöbet sorar

Değirmenin fendine, döner gendi gendine

Delik böyük, yama güçcük

Delik daş yerde galmaz

Delinin sözü bitmez, halının tozu bitmez

Deliyi nereye yoraklarsan oraya geder

Deme dostuna, der dostuna. Beş- on daha gor üstüne

Demirci balta bulmaz, çuhacı gömlek bulmaz

Demiri tavında döğeller, gözeli çağında seveller

Deniz kenarının dışında, ala gabışın döşünde. Sen ne dersen benim gulağımın dışında

Denize düşen ilana sarılır

Denizi ataş alır mı demişler, ehtimal demiş

Denizin yanında guyu gazılmaz

Dert adama iğne yurdusundan girer de, borta kapısından çıkarımış

Dertsiz baş, mundar leşimiş

Deve gör devlete er, deve gör sadaka ver

Devem yüğsek binemedim boynuna, attım urganı çekemedim engine

Deveye yükü dengeyile sararlar

Deveyi godun da, palan dokumaya mı gettin?

Dışarıya bakdım dumanlı dağlar, içeriye girdim dumanlı evler, garibin biri gönül eğler

Dilim seni, dilsem seni; kilimlere sarsam seni!

Dirgeni yeyen sıpa, bir daha gelmez sapa

Diş bulduk keşir bulamadık; keşir bulduk diş bulamadık

Doğurdum gızım, dokudum bezim

Doğurmadım ekmedim, öldüm gümüden gümüden

Dokuz apdal bi gaşığıla olurumuş, onuncusu da çatlar ölürümüş

Dükganlarda pabuç çok, birini çıkar birini sok

Dünyanın günü darı denesinden çokdur

Dünya kimine “Sür, geç” dünyası, kimine “gör, geç” dünyası

Düşman adamı mal sahabı yaparımış

Düşman gizli yenilir

Düzene gel goca sazım düzene, derman bulunmaz gırk yaşından sonra azana

Ecel geldi, benden şakadak bir öptü (ölecekmiş gibi hissettim)

Eğil ocağına, çömel bucağına (Herkes evinde rahat eder)

Ekerike toprağı gözel, biterike yaprağı gözel. Bozmaya vardım gaz ile gazel

Ekici ol da bilici olma!

Ekmek bulursan ye, dayak bulursan gaç

Elbise yol öğredir, para akıl öğredir

Elden gelen öğün olmaz, o da vaktıyla gelmez

Elden geyip salınma, uyüz tilki gibi yolunma

El elin eşşeğini türkü çağırarak arar

El eliyle ilan dutma!

Ele garışmaz, dile bulaşmaz

Elet işler el öğünür, avrat işler er öğünür

Elin gözü daşı yarar, daş da kalkar başı yarar

Elin köyünde horoz olacağına, gendi köyüğün toyuğu ol

Elin ölümü elin nesine, gülerek gelir yasına

Elimile açdıracağım yaraya, çıkam sokaklara melhem araya

Elimile gurduracağım turşular, eyi m’ettim, kötü m’ettim gonşular?

Elimin duzu yok, hamırımın özü yok

Eli öğendireli bobam ölsün de, eli iğneli anam ölmesin!

Elti eltiyi sevmezimiş, donuz çaltıyı sevmezimiş

Emir uçu şehit yanmaz

Er kaftan geyecek deyi, kürkünü ataşa verenlerden misin?

Erbişim guşaklının, ipden guşaklıya yolu düşer

Erik dalı gevrek olur basmaya gelmez, elin gızı nazlı olur küsmeye gelmez

Erim er olsun da, evim ilki dibi olsun

Erin evde yok, keyfin beğde yok! Erin evden geder, aş duzu n’eder

Esgi hatır yeni hatır, bir çıra yarması getir!

Etin çiği et bitirir, insanın çiği dert bitirir

Eve ekme de tava ek (Acele etme, toprağı tavında ek)
Evinde varısa un ile odun, herifi efendi hanımı gadın

Evine oğru (hırsız) girdi demişler. Basdırın gapıları, açlıkdan gebersin mendebur demiş. 

Evleği goca öküz gavuşdurur

Eyi söyle geline, galdık gız oğlan eline!

Eyren içen öyle biçer, bal yeyen yalar geçer

Gadın gısmı kırk günde gazanırımış sevabı, erkek gısmı kırk yılda

Gadıyı paşa öğüne yollamışlarımış, gadı paşadan üç gün soğna gelmiş

Gağnının çektiği, gayışın zorundanımış

Gara basma iz olur, ele deme söz olur

Gara gışda, gara yağmır çok yağdı mı, yazın sular gözlü olur

Gara gün adamın üsdüne gararıp durmaz

Gardaş gardaşın ne onduğunu isterimiş, ne öldüğünü isterimiş

Garga, b.ku keferete yarayacağı zaman, denizin ortasına sıçarımış

Garga ile uçan b.ka gonar, şahanıla uçan ete gonar

Garı gısmının saçı uzun, aklı gısa olur

Garının sırrına erilmez

Garlar yağar direk direk, atmaya ister yaba kürek

Gartal kemiği ölçer de, ağzına öyle gatarımış

Gavırga garın doyurmaz, gar suzuluk almaz

Gavun da g.tünü mü kokdum? (Kızı iyi diye aldım kötü çıktı)

Gaza gelir, göz görmez

Gazan geder, çeciği de geder; anası geder, çocuğu da geder

Gazan yanına varma gara bulaşır, gahpe yanına varma gırık dolaşır

Gedebilene dağlar bi yağlı goyuk (Gidip de getirebilenler için, dağlarda yabani meyveler, yenebilen mantarlar, bitkiler vb.yararlı birçok nimetler bulunuyor)

Gelin gezeğen olsa bize de geliridi (Gelin gezdirirken hediye alamayan akrabaların sözü)

Gendi evine sıva vuramayan, elin evinde badana ararmış

Gırkından sonra azanı teneşir paklar

Gız evinin habarı yok, oğlan evi davıl çalar

Gız gözü gızaranda olurumuş

Gızını döğmeyen dizini döğer

Gız senin derdine veram deyorlar

Gız yükü, duz yükü (Kız çocuğuna hamile olanın yükü fazla olur)

Gişi emsalından azar

Giysiden kakan (çamaşır yuyan), demir ağırlığı ekmek yerimiş

Goca işi böcü işi, gece işi hırsızlık işi

Gonuşursan merdile gonuş, gördüğü ivrayı kamile danış!

Gork avrılın beşinden, öküzü ayırır eşinden

Goyun yemediği otu yerse başı döner

Goyunu güden gurdu görür

Gök görmediğile dost olma, ısırgayıla dip silme

Gönül düşmüş kediye, kedi dönmüş duduya

Gönülsüz köpeğin sürüye hayrı olmaz

Gören göze kılavuz istemez

Görgülü guşlar, gördüğünü işler

Görmediğin bir çocuğu olmuş, çekmiş budunu ayırmış

Görmez önündeki saban okunu, görür elin gözündeki saman çöpünü

Görünen dağın dibine tez varılır

Görür gözü görmez, bilir biligi bilmez (Görür gözü görmez, erer aklı ermez)

Görümlüğe doyumluk olmaz

Gözelü yakışdıran ben, deveyi yakışdıran candır

Gözellik ondur, dokuzu dondur

Gözellikde hüner olsa, çam ağacında hıyar bitermiş

Gul darda galmayınca hızır yetişmezimiş

Gurt, sevdüğü guzunun postunu yerden yere vurur

Guru derelerde gavak mı biter? Bakır tencerede gabak mı bişer? Oğlansız evlerde duman mı tüter?

Guzguna yavrusu gözel görünür

Gülü seven dikenine gatlanır

Gündecinin günü, darı danesinden çokdur

Halveye dut atılmaz

Hamır gıvama geldi, odun bitdi. Cahıl başa geldi, budun bitdi. Demir kıvama geldi, kömür bitdi. Akıl başa geldi, ömür bitdi.

Hasmın garıncaysa bile, gendinden merdane bil

Hayır dile gonuşunca, hayır gelsin başına

Hayır hayır, hayırısa bir daha ganır; hayır değilse başını çevir(garga öterken)

Hayırsız evlat yüzünden, pavkuş bazara varmazmış (Ana baba insan içine çıkamaz)

Hayvan alası dışından, insan alası içinden belli olur

Hazır avrat has avrat, ayakların kös avrat

Hazirandan sonra ekilen darından, üç guş salan arıdan, erinden sonra galkan garıdan hayır gelmez

Heç düşmanın yoğusa, gardaşında mı yok?

Her guş, emsaliyle uçar

Her goyun gendi bacağından asılır

Her herif küreği yapar da, sapını ortaya deng getiremezimiş

Her işde bir hayır vardır

Her keşik kedi bal yemez

Her münneze bir ilan, bir keme girer

Her zaman kedi bal yemez

Heykiriver sürülerim dolansın, dolansın da ağaç olukda sulansın

Hırsıza kilit olmaz

Horazım gözel olsun da, ötmezse ötmesin

Iğradıver kemanımın sazını, gendi oturur suya yuollar gızını

İçerde (içre) aşsız, taşrada donsuz (İçeride karnı aç, dışarda çıplak)

İğneyi gendine batır da, çuvaldızı ele öyle batır

İleçberin garnını yarmışlar da, gırk dene gelen sene çıkmış

İleçberler hoşça görün öküzü

İnsanın yüzünden et kessen, et yarası gapanır, amma haysiyet yarası gapanmaz

İnsanoğlu uyuya uyuya böyür, uyuya uyuya ölürümüş

İnsan sevdüğüne su yolunda gavışır

İmanı olsa yola geliridi

İşin zorundan, böğün g.tümden gayış yağı çıkdı

İşlediğin bana ise, çğrendiğin canına

İt ite, it guyruğuna buyurur

Kakma gapını, kakarlar gapını

Kediye ciğer, tilkiye toyuk, ayıya govan ısmarlanmaz

Kedi yemediği ciğere mundar derimiş

Kel keli beğenmez, kel yalamayı

Kelbin ağzını kemik dutar

Kelin sözü, hırkanın biti yeter

Kenarına bak bezini al, anasına bak gızını al

Kime niyet kime gısmet

Kesel deryasına girdim, erenlerden geri galdım

Kimisi arpa unundan aş yapar, kimisi hazırını keş yapar

Kipridi çalmadan yanar deyorlar, gız senin derdine verem deyorlar

Kimler gazana kimler yeye, eyiler gazana kemler yeye

Köpek yal yemeden vaz mı geçer?

Kör mıhı yok, galdırama geder

Körler ile sağırlar, birbirini ağırlar

Lafıla peynir gemisi yörümez

Laf yitiren Hacılar’da bulur

Lök Dağı pilav olsa, Garadeniz pilav olsa, goca şam gaşık olsa; gene doymayacan

Mah, ip zapdeder

Mal sahabı camış öküzünden guvvetli olur

Mart ayı, dert ayı

Mart gapıdan baktırı, gazma kürek yakdırı

Mart malın, canın garnına dert

Mureye gaftan biçerler, döner de ağzına sıçarlar

Mureyi mureyi mur eşşek, yemini yemez kör eşşek

Ne atımız ölüye varır, ne gendimiz diriye

Neler geldi neler geçti felekden, gara deve de geldi geçti elekden

Ne ararsın yaman oğlu yamanda?

Nurusan başıma, devlet isen garşıma

Odunun eyisi meşe, avradın eyisi Ayşa

Oğlan dayıya, gız halaya benzer

Oğlu olan öğünsün, gızı olan döğünsün

Oğlum! Zaptiyeyle dost olma, iç sırrını garıya deme, ısırganıla g.tünü silme!
Okuyun dersen güçcükden başla! Davarcıyısan sehilde gışla! Zenginiyin dersen heç durma işle!

Olacak oğlan b.kundan belli olur

O da yalan, bu da yalan fili yuttu bi ilan

Öküz al yazın, düğün et güzün

Öküzün damını alçacık yapın. Yaş galmasın altına guruluk serpin. Goşumdan goşuma gözlerinden öpün

Ölüden umut kesilir, diriye canlar asılır

Ölüm adamı urganda da bulur, yorganda da

Ölüm yüz aklığıdır

Ölüsü ölen eve üç gısım insan varır: Biri eymel yaza, biri hırsızlık yapa, biri dert ala varır

Öz gardaşın olsa, halından bilmez

Öz yemeyişle göz ağlamaz

Papağı gabağına goyup fikirleş (Şapkanı önüne koyup düşün)

Paran varısa bazara, yoğusa benzin gızara

Pelit padışah, iledin vezir, artanı vazır vuzur

Pişiyin ağzı ete çatmayanda, iy deyverir. (Kedi erişemediği ciğere mundar der)

Saç sefadan, dırnak cefadan uzarımış

Sağır duymaz, yakışdırır

Sağırlık gavırlıkdan zorumuş

Sakla gendini sakatdan körden, topal geçecek çekilin yoldan

Sakla samanı geçmez zamanı, bir han yapdırdım kirez zamanı

Sakındığın göze çellik çöpü değerimiş

Samanlılar sarey olsa, iş görmesi goley olsa

Sana bir ayak gelene, sen iki ayak var

Sarı altın dakmeyile, çirkinler gözel olmaz

Sarımsağı gelin etmişler de kokusu gırk gün sonra çıkmış

Sarmaşıklar sarey olsa, iş görmesi goley olsa

Sel, öğüne geleni kürür

Sen bir abdal oğlusun, ne gezer elinde altın zurna!

Serçeden gorkan darı ekmez

Sırrını deme kele, varır deyiverir ele

Sinek, bekmezciyi arar bulurumuş

Size bişdiyise, bana daşdı

Sofrada elini, meclisde dilini gısa dut!

Söz uşakda, paha eşşekde

Su gülbüsü su yolunda gırılır

Su üyür, düşman üyümez

Suç altın yemeni olsa, kimse ayağına sokmaz

Süt geçide, çömlek çerçide bulunur (Süt çömleği kırıldı diye kızma)

Şer, şeri defeder

Tarlada ekin deste arası, bana gelmedi eğlence sırası

Tederikli başa gar yağmazımış

Tek develinin yüreği yanar

Tembellik yapma! G.tünden gumdarı geçmesin!

Tilkiye tavuk, kediye ciğer, arıya govan ısmarlanmaz

Toyuk yumurtadan çıkmış da, gabığını beğenmemiş

Türk Milleti, gök gürlerse Allah Allah! Der

Ulu söz gapı ağzında asl’olur

Ummadığın daş, baş yarar

Unumu eledim eleğim asdım, yalancı dünyadan umudum kesdim (ekmek derdiyle uğraşmıyorum)

Urganı atmadık dallar mı galdı? Bizi söyleşmedik eller mi galdı?

Usul usul, yorganına göre kösül

Üyüyenin üsdüne gar yağar

Üzümünü ye, bağını sorma!

Vaadi yetmedik keyri daşıla bastırsan ölmez

Vakıtsız ürüyen horazın, başını keserler

Vardığın yer körüse, gözlerine gıpa bak! Bastığın yer topalısa ayağını seke bas! Vardığın yer garanlığısa gözünü aç da bak! (Gittiğin yere ayak uydur)

Varışına göre olur gelişi, tarhana aşına bulgur salışı

Ya içinden bitmeli, ya deneni dutmalı

Yağı bulan ekmeğin iki yüzüne çalar

Yağlı gazan yağlı gazana bakar, yağsız gazana dönüp de kim bakar? (Zengin zenginle yaşar)

Yahşı dostu yaman günde sına! (İyi dostu kötü günde sına)

Yakın, yakını yakar

Yalınız daş, duvar olmaz

Yap eyiliği at denize, balık bilmezse Halık bilir

Yarası olan gocunur

Yavız hırsız ev sahabını basdırır

Yay geldi, orak gızışdı

Yenen arpanın, yanan harmanın öşürü olmaz

Yerin aşını, yararın başını

Yiğidin arnına yazılan gelir

Yiğit anadan cıvlak doğarımış

Yörüğün gocayanını çoban yaparlar

Yuvası yıkılan guş böyle m’olur? Yerinden ığranan daş böyle m’olur?

Yük altındaki deve bozulur (Sıkıntı birikince patlar)

Zabahın şerri, ağşamın hayrından eyidir

Zemheri geldi yaz yakın, ağuşdos geld gış yakın

Zemheri, göğnüm olursa dokuz, olmazsa otuz demiş

Zengin arabasını dağdan aşırır, fakir düz ovada yolunu şaşırır

Zenginin çocuğu iş diye galkar, fakirin çocuğu aş diye galkar

Yusuf Avcu, Gencek - Kençek